AI: van uitzondering naar regel

Leestijd: ongeveer 7 minuten.                                  Houd mij op de hoogte.

AI in de zorg 

De toepassingen van data gedreven services gebaseerd op Artificial Intelligence (AI) in de zorg hebben als doel beslissingen bij diagnostiek en behandeling te ondersteunen. Ook voorspellingen kunnen hier de professional helpen. Alleen in het geval van de ondersteuning van administratieve en meer logistieke uitdaging kan het doel van AI zijn om de professional te vervangen en vrij te maken voor kerntaken. Tenslotte levert AI inzicht in processen zodat men op basis van voorspellende waarden veel beter mensen en middelen kan inzetten.

Er is dan ook geen reden tot angst voor het verlies van banen of menselijk contact tussen arts en patiënt.

De inhoud van het werk zal langzaam gaan veranderen. Ook zal AI de repetitieve taken van artsen en verplegend personeel gaan wegnemen. Daarbij ondersteunt AI de arts aan het bed, in het lab of in de spreekkamer met (near) real-time data en inzichten die anders niet, nauwelijks of pas later voorhanden zijn. Voor de patiënt geeft AI de mogelijkheid om veel beter zelfstandig zorgtaken uit te voeren en zal het in combinatie met medical robotics straks kunnen communiceren met het eigen lichaam. 

Het is goed te beseffen dat AI al decennia bestaat. AI is allerminst nieuw maar is nu in een nieuwe technologische evolutionaire fase beland. Dat komt door goedkopere en snellere computerkracht, cloud oplossingen, en natuurlijk de digitalisering van de zorg dat de laatste twee decennia tot een enorme hoeveelheid data leidt.

Nodig en onvermijdelijk

Met AI gemaakte algoritmes vinden hun weg in nieuwe toepassingen die merkbaar ingrijpen in de manier waarop wij bankieren, communiceren, produceren en leren. Ook in de zorgverlening komt AI steeds vaker aan de deur kloppen.  Deze sprong is nodig om de reeds bekende uitdagingen in de zorg het hoofd te bieden: vergrijzing, gebrek aan (goed geschoold) personeel, organisatie en bekostiging van de zorg en meer gezonde levenslevensjaren voor iedereen. Maar in het licht van de technologische vooruitgang is het ook onvermijdelijk. Volgens de Kondratieff ‘Waves of Innovation’ zitten we aan het einde van de vijfde golf waarin IT en telecommunicatie dominant zijn. Rond 2020 start volgens deze leer de zesde innovatiegolf: het tijdperk van de bio-informatica, robotica en nanotech. Dit betekent dat de gemaakte investeringen in R&D op deze onderwerpen de komende jaren tot producten en services zullen leiden die ons leven hoge mate zullen beïnvloeden. De aandacht voor AI in de zorg en de introductie van medische AI toepassingen maakt dit voor iedereen zichtbaar. 

Het gebeurt ‘gewoon’ 

AI is geen toekomstmuziek, op tal van plekken in en rondom het ziekenhuis zijn praktische toepassingen in diverse stadia van ontwikkeling. Het artikelMachine Learning Healthcare Applications – 2018 and Beyondop de website techemerge.com geeft een goed overzicht van huidige toepassingen op gebied van diagnostische beeldvorming, ontwikkeling van medicijnen en robotica in de OK.  Een goed voorbeeld van Nederlandse bodem is PERISCOPE van Healthplus.ai . Hiermee worden infecties na een operatie veel sneller gedetecteerd dan nu gebeurd.  In Nederland krijgt een op de vier patiënten na een operatie een infectie van de wond of een algemene infectie zoals aan de urinewegen of longen. Het gaat dus om ongeveer 350.000 patiënten op jaarbasis met een gecompliceerd en duurder behandeltraject (ca.10.000 euro). Gemiddeld worden deze infecties vanaf dag vier gedetecteerd en behandeld. Het PERISCOPE algoritme van Healthplus.ai is nauwkeuriger dan de gemiddelde biomarker in het voorspellen van de infectie en wel tot 5 dagen voor de normale detectie. Deze tool maakt het mogelijk proactief te handelen en  het uit te hand lopen van infectieuze complicaties te bestrijden. Een mogelijk zeer waardevolle tool voor zorgverleners en patiënten. De kosten zijn ook nog eens onvergelijkbaar laag ten opzichte van huidige testen.

UMC aan zet

Voor een succesvolle transitie naar AI ondersteunde zorg is het voor het ziekenhuis zaak om de organisatorische aspecten ervan op orde te hebben. Met name de academische ziekenhuizen, als voorhoede van de medische vooruitgang in Nederland, hebben een belangrijke taak om patiënten te informeren en actief te betrekken. Dit vraagt echter wel een organisatiecultuur die deze innovaties omarmt, pro-actie medewerkers betrekt en zo binnen de medische grenzen als een open en lerende organisatie naar de patiënten treedt.

Vanuit een patiënt gezien is een AI gebaseerde service eerst en vooral een intelligentie vorm van digitale communicatie met een app of een apparaat. Zo kan een zorgrobot straks dienst doen als een personal advisor bij de behandeling van mijn ziekte als bij het verhogen van mijn welzijn. De zorgrobot staat in verbinding met het zorgteam in het ziekenhuis en met mijn huisarts en ik met haar thuis, op het werk of in het ziekenhuis communiceren. Dat kan zij zelfstandig doen, met hulp van een verpleger of met de behandeld arts. AI gebaseerde toepassingen zijn de logische stap in de evolutie van digitale zorgtoepassingen. Maar ongeacht de mate van toegevoegde kunstmatige intelligentie, is een succesvolle introductie vooral afhankelijk van duidelijkheid over inzet van medische data en de gebruiksvriendelijkheid ervan. 

Transparantie over inzet medische data

Zonder veilige communicatie tussen patiënt en haar AI-applicatie, en natuurlijk met de achterliggende databases van het ziekenhuis of de cloud service srovider, mislukt elke toepassing. De fundamentele vraag is hoe die AI app om gaat met mijn medische gegevens? Dan gaat het om transparantieover de wijze waarop gegevens gebruikt worden. Wat de Nederlandse zorg nodig heeft is een veilige en betrouwbare ‘zorgdatainfrastructuur’. Een publiekprivaat systeem dat aan de voorkant patiënten faciliteert in hun eigen omgeving en aan de achterkant ziekenhuizen met huisartsen verbindt, medische onderzoekers van datasets voorziet zorgaanbieders samen met leveranciers nieuwe medische toepassingen kunnen introduceren.

Met de invoering en handhaving van AVG  is hier nu veel aandacht voor en worden er goede stappen gezet. Vanuit het medisch onderzoek worden stappen gezet met de Personal Health Train en het hanteren van de FAIR principes. De beschikbaarheid van goede instrumenten voor toepassingen hiervan is de volgende stap.  Goede voorbeelden buiten de ziekenhuizen zijn initiatieven zoals Medmij en rond persoonlijke gezondheid dossiers zoals Patient1. Zij stellen patiënten in staat meer grip te krijgen op hun medische gegevens. Het gaat dan over het regelen van een vorm van eigenaarschap bij de patiënt om haar gegevens in te zien, te verkrijgen, op juistheid te controleren en desgewenst zelf te gebruiken. Het zou mogelijk moeten zijn dat een patiënt kan checken of de behandeling feitelijk heeft plaatsgevonden en met de correcte gegevens. Bij vragen of gevonden fouten moet het mogelijk zijn een melding ervan te maken. Dit is vooral belangrijk voor chronische patiënten met meerdere ziektebeelden en evenzoveel behandelend artsen. 

Patiënt en zorgprofessional als uitgangspunt: gebruikersgemak

Een tweede cruciale aspect voor het succesvol introduceren van AI-applicaties is of de gebruiker er goed mee overweg kan. Kort gezegd: werkt het niet dan wordt het niet gebruikt. “They use it or we loose it” is een gevleugelde uitspraak in de wereld van online en mobile applicaties. En de verwachtingen zijn hoog aangezien wij als consument de afgelopen jaren zijn verwend met de meest geweldige intuïtieve apps die precies lijken te weten wat we willen. Voor zorgaanbieders die het AI pad op gaan is het goed om het volgende in het achterhoofd te houden:

• Gebruikers hebben veel minder geduld met digitale toepassingen;
• De app moet eenvoudig in gebruik zijn (less is more);
• De transacties in en met de app moeten helder zijn een naadloos op elkaar aansluiten.

De belangrijkste uitdaging hier is het winnen van vertrouwen van patiënten en zorgprofessionals Er zal de komende jaren veel gediscussieerd worden over de medische ethische en juridische kaders waarbinnen AI gebaseerde apps gebruikt kunnen en mogen worden. De uitlegbaarheid van AI staat immers nog in de kinderschoenen. Naast wetenschappelijke studies is het voor ziekenhuizen vooral van belang om een inclusieve benadering te ontwikkelen. Eentje waarbij zowel de zorgprofessional als de patiënt onderdeel van uitmaken. 

In het volgende blog zullen we hier aan de hand van methodes zoals de patiënt journey, interne organisatieontwikkeling en talentmanagement nader op in gaan. 

Artikel ism. Sander Ruiter Programmamanager en adviseur bij ECP | Platform voor de Informatiesamenleving